कॉमन मॉर्मन फुलपाखरू कढीपत्त्यावर अंडी घालते, ही बाब तांत्रिक वाटू शकते; पण त्यामागे निसर्गाची अचूक योजना आहे. अळी बाहेर पडल्यावर तिला लागणारे पोषण याच पानांतून मिळते. निसर्गात काहीही योगायोगाने घडत नाही—प्रत्येक जीव, प्रत्येक वनस्पती यांच्यात एक सूक्ष्म नाते गुंफलेले असते. हे नाते जपण्यासाठी माणसाने केवळ निरीक्षक न राहता सहभागी व्हावे लागते.
सुभाष पुरोहित
सकाळच्या कोवळ्या प्रकाशात कढीपत्त्याच्या हिरव्या पानांवर अलगद उतरलेले कॉमन मॉर्मन फुलपाखरू, आपल्या नाजूक स्पर्शाने त्या पानांवर अंडी घालताना पाहणे हा केवळ एक दृश्य अनुभव नाही; ती निसर्गाच्या सातत्याची, सृष्टीच्या पुनर्निर्मितीची आणि मानवी संवेदनशीलतेच्या जागृतीची साक्ष असते. हा क्षण टिपणारा कॅमेरा केवळ फोटो घेत नाही, तर एक जबाबदारी नोंदवतो—निसर्ग टिकवण्याची, त्याच्याशी नातं जपण्याची.
फुलपाखरं ही निसर्गातील सर्वात नाजूक पण तितकीच महत्त्वाची सृष्टी आहेत. त्यांचे रंग, उडण्याची लय, फुलांभोवती फिरणारी हालचाल पाहताना मन आनंदित होते; पण त्या आनंदामागे एक खोल जैविक प्रक्रिया कार्यरत असते. परागीभवन, अन्नसाखळीचे संतुलन, परिसंस्थेचे आरोग्य—या साऱ्यांमध्ये फुलपाखरांची भूमिका मोलाची आहे. दुर्दैवाने आधुनिक जीवनशैली, रासायनिक शेती, जंगलतोड आणि शहरीकरणामुळे ही नाजूक साखळी तुटू लागली आहे. अशा वेळी जाणीवपूर्वक केलेले Butterfly Breeding Programसारखे उपक्रम केवळ छंद राहत नाहीत, तर ते पर्यावरणीय चळवळीचे स्वरूप घेतात.
कॉमन मॉर्मन फुलपाखरू कढीपत्त्यावर अंडी घालते, ही बाब तांत्रिक वाटू शकते; पण त्यामागे निसर्गाची अचूक योजना आहे. अळी बाहेर पडल्यावर तिला लागणारे पोषण याच पानांतून मिळते. निसर्गात काहीही योगायोगाने घडत नाही—प्रत्येक जीव, प्रत्येक वनस्पती यांच्यात एक सूक्ष्म नाते गुंफलेले असते. हे नाते जपण्यासाठी माणसाने केवळ निरीक्षक न राहता सहभागी व्हावे लागते.
आजवर Plain Tiger, Red Pierrot, Common Grass Yellow यांसारख्या १२०० हून अधिक फुलपाखरांचा जन्म या कार्यक्रमातून झाला आहे, ही संख्या केवळ आकडा नाही; ती आशेची नोंद आहे. प्रत्येक फुलपाखरू म्हणजे निसर्गात परत पाठवलेली एक रंगीत श्वासरेषा. अंड्यापासून अळी, कोश आणि शेवटी फुलपाखरू—हा रूपांतरणाचा प्रवास पाहताना माणसालाही स्वतःच्या परिवर्तनाचा अर्थ उमगतो. संयम, काळजी, योग्य वातावरण आणि वेळ—या साऱ्यांशिवाय हे रूपांतरण शक्य होत नाही.
फुलपाखरांचे संगोपन म्हणजे केवळ त्यांना जन्म देणे नव्हे, तर त्यांच्यासाठी सुरक्षित अधिवास निर्माण करणे होय. योग्य वनस्पती लावणे, रसायनांचा वापर टाळणे, पाण्याचे छोटे स्रोत ठेवणे, पक्षी व मुंग्यांपासून संरक्षण करणे—या साऱ्या गोष्टी अत्यंत सूक्ष्म लक्ष मागतात. यातून माणसाची निसर्गाशी असलेली नाळ अधिक घट्ट होते.
या प्रक्रियेत मुलं, युवक आणि सामान्य नागरिक सहभागी झाले, तर पर्यावरण शिक्षण पुस्तकापुरते मर्यादित राहत नाही. प्रत्यक्ष अनुभवातून मिळणारे ज्ञान अधिक खोलवर रुजते. एखाद्या मुलाने स्वतः वाढवलेले फुलपाखरू उडताना पाहिले, तर निसर्ग नष्ट करण्याऐवजी जपण्याची भावना आपोआप तयार होते.
आज जगभर जैवविविधतेचा ऱ्हास होत असताना, अशा लहान पण सातत्यपूर्ण प्रयत्नांची नितांत गरज आहे. मोठ्या घोषणा, मोठे प्रकल्प यांइतकेच महत्त्व अशा शांत, निसर्गस्नेही उपक्रमांना आहे. कारण निसर्ग मोठ्या आवाजाने नव्हे, तर सूक्ष्म हालचालींनी जिवंत राहतो.
हा Butterfly Breeding Program म्हणजे निसर्गसंवर्धनाचा एक पंखधारी उत्सव आहे—ज्यात माणूस आणि सृष्टी यांच्यातील नातं पुन्हा नव्याने उमलतं. कॅमेऱ्यात टिपलेला तो क्षण पुढच्या पिढीसाठी एक संदेश देऊन जातो: निसर्ग वाचवणं ही जबाबदारी नाही, तर एक सुंदर संधी आहे.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
