सिलिसेर सरोवर, कोप्रा जलाशयास रामसर साइट्सचा दर्जा

नवी दिल्ली – राजस्थानातील अलवर येथील सिलिसेर सरोवर आणि छत्तीसगडमधील बिलासपूरजवळील कोप्रा जलाशय यांना रामसर साइट्स म्हणून मान्यता मिळाल्याची घोषणा केंद्रीय पर्यावरण मंत्री भुपेंद्र यादव यांनी केली आहे.

भुपेंद्र यादव म्हणाले, ही घोषणा करताना मला अतिशय आनंद होत आहे. आपल्या समृद्ध जैवविविधतेचे आणि जलस्रोतांचे संवर्धन-संरक्षण, हवामान सुरक्षितता आणि शाश्वत उपजीविकेच्या दृष्टीने हा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. २०१४ मध्ये २६ असलेली भारतातील रामसर साइट्सची संख्या आता अभिमानाने ९६ वर पोहोचली आहे. अलवरमधील नागरिकांचे, विशेषतः सिलिसेर सरोवर परिसरात राहणाऱ्या लोकांचे मी हार्दिक अभिनंदन करतो. माझ्या अलवर मतदारसंघातील सिलिसेर सरोवराला हा जागतिक दर्जा मिळाल्याचा मला विशेष आनंद आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली भारत जैवविविधता संवर्धन आणि अमृत धरॊहर उपक्रमांत वेगाने प्रगती करत आहे. आपण १०० रामसर साइट्सच्या दिशेने निश्चितपणे पुढे जात आहोत. राजस्थान आणि छत्तीसगडमधील सर्व नागरिकांचे या ऐतिहासिक यशाबद्दल मन:पूर्वक अभिनंदन.

अलवर सिलिसेर सरोवराबद्दल (Siliserh Lake)

राजस्थानातील अलवर शहरापासून सुमारे १३ किलोमीटर अंतरावर वसलेले सिलिसेर सरोवर हे अरावली पर्वतरांगांच्या कुशीत वसलेले एक निसर्गरम्य आणि ऐतिहासिक जलस्रोत आहे. १९व्या शतकात अलवरचे महाराज विनय सिंह यांनी आपल्या राणीशीला (Sheela) यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ या जलाशयाची निर्मिती केली. त्यामुळे स्थानिक पातळीवर याला राणीशीला तलाव असेही संबोधले जाते.

सुमारे १० चौरस किलोमीटर क्षेत्रात पसरलेल्या या विशाल सरोवरामुळे अलवर शहराला पिण्याच्या पाण्याचा मोठ्या प्रमाणात पुरवठा केला जातो. तलावाच्या परिसरात दाट हिरव्या अरण्याचा विस्तार असून, येथे हरीण, माकडे, नीलगाय यांसह विविध पक्ष्यांची व वन्यजीवांची उपस्थिती आढळते. विशेषतः स्थलांतरित पक्ष्यांसाठी हे सरोवर एक महत्त्वाचे ठिकाण मानले जाते.

सिलिसेर सरोवराचे सर्वात आकर्षक वैशिष्ट्य म्हणजे सिलिसेर पॅलेस—सरोवराच्या काठावर उभारलेला एक राजेशाही राजवाडा. आज हा राजवाडा राज्य पर्यटन विभागाच्या माध्यमातून हेरिटेज हॉटेल म्हणून विकसित केला गेला आहे. त्यामुळे पर्यटकांना तलावाच्या काठावरून मनोहारी सूर्योदय-सूर्यास्त अनुभवण्याची अनोखी संधी मिळते. बोटिंग, पक्षीनिरीक्षण आणि निसर्ग छायाचित्रण यांसाठी हे ठिकाण पर्यटकांचे आवडते गंतव्य मानले जाते. या सरोवराचा पर्यावरणीय आणि जैवविविधतेच्या दृष्टीनेही मोठा महत्त्वपूर्ण वाटा आहे. अनेक स्थानिक जलचर, वनस्पती आणि जलपक्ष्यांना हे एक सुरक्षित अधिवास प्रदान करते. जलसंपत्तीचे संवर्धन, पूर नियंत्रण आणि सूक्ष्म हवामान नियंत्रित करण्यामध्येही या तलावाची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे.

छत्तीसगडमधील बिलासपूरजवळील कोप्रा जलाशय

छत्तीसगडमधील बिलासपूर जिल्ह्याजवळ वसलेला कोप्रा जलाशय हा प्रदेशातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण गोड्या पाण्याचा जलस्रोत आहे. स्थानिक सिंचन व्यवस्था, भूजल पुनर्भरण आणि पर्यावरणीय संतुलन राखण्यामध्ये या जलाशयाची ऐतिहासिक व आधुनिक काळातही महत्वाची भूमिका राहिली आहे. विशाल नैसर्गिक कॅचमेंट एरियाच्या माध्यमातून हा जलाशय वर्षभर पाण्याने समृद्ध राहतो. त्यामुळे आसपासच्या गावांमध्ये शेती, पिण्याचे पाणी आणि उपजीविकेच्या अनेक प्रकारांवर या जलाशयाचा सकारात्मक प्रभाव दिसून येतो.

कोप्रा जलाशयाचा परिसर जैवविविधतेने समृद्ध मानला जातो. येथे जलचर मासे, उभयचर प्राणी, विविध जलवनस्पती, तसेच स्थानिक व स्थलांतरित पक्ष्यांच्या अनेक प्रजाती आढळतात. दरवर्षी हिवाळ्यात देशातील आणि परदेशातील स्थलांतरित पक्ष्यांचा मोठा लोंढा या जलाशयाकडे आकर्षित होतो. या जलाशयाभोवती दलदलीसारखे ओलसर भूभाग तयार होत असल्याने हे ठिकाण पक्षीनिरीक्षक आणि पर्यावरण अभ्यासकांसाठी विशेष आकर्षणाचे केंद्र बनले आहे.

परिसरातील ग्रामीण जनजीवनासाठी कोप्रा जलाशय एक आधारस्तंभ आहे. शेतकऱ्यांच्या रब्बी आणि खरीप हंगामातील सिंचन गरजा येथे उपलब्ध पाण्यामुळे मोठ्या प्रमाणात पूर्ण होतात. जलाशयातील पाण्यामुळे स्थानिक मत्स्य व्यवसायालाही चालना मिळते. त्यामुळे अनेक कुटुंबांच्या उपजीविकेचा हक्क या जलाशयाशी जोडला गेलेला आहे.