आत्मज्ञानाच्या सखोल अनुभवाचे वर्णन ( एआय निर्मित लेख )

तयातेंचि गिंवसित । हें ज्ञान पावे निश्चित ।
जयामाजि अचुंबित । शांति असे ।। १८९ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय चौथा

ओवीचा अर्थ – ज्या ज्ञानांत निर्मेळ शांतीची वसती असते. तें ज्ञान त्याला शोधीत येऊन निश्चितच प्राप्त होतें.

ही ओवी अत्यंत गूढ आणि तात्त्विक आशयाची आहे.

ओवीचा संक्षिप्त अर्थ:

“तयातेंचि गिंवसित” म्हणजे त्या (परब्रह्मस्वरूपाच्या) ठिकाणीच (सत्य) स्थित आहे.
“हें ज्ञान पावे निश्चित” म्हणजे हे ज्ञान नक्कीच प्राप्त होते.
“जयामाजि अचुंबित” म्हणजे जे आत्मज्ञान प्राप्त झाले आहे त्याला कोणत्याही विकाराचा स्पर्श होत नाही.
“शांति असे” म्हणजे अशा आत्मज्ञानाने युक्त व्यक्ती सदा शांत असते.

विस्तृत निरूपण:
ही ओवी आत्मज्ञानाच्या सखोल अनुभवाचे वर्णन करते.

१. परब्रह्मातच सत्य स्थित आहे:

“तयातेंचि गिंवसित” या वचनाचा अर्थ असा आहे की संपूर्ण विश्व ज्याच्या आधारावर आहे, ते परब्रह्मच खरे आणि नित्य आहे. मायेच्या आभासामुळे मनुष्य विविध गोष्टींना सत्य मानतो, पण जेव्हा तो ज्ञानमार्गाने जाईल, तेव्हा त्याला कळेल की एकमेव सत्य ब्रह्मच आहे.

२. हे ज्ञान निश्चित मिळते:

“हें ज्ञान पावे निश्चित” याचा अर्थ असा आहे की जो साधक योग्य मार्गाने आत्मज्ञानाच्या दिशेने प्रयत्न करतो, त्याला हे ज्ञान निश्चित मिळते. हे ज्ञान सहजसाध्य नाही, परंतु योग्य साधना आणि सद्गुरूंच्या कृपेने ते प्राप्त होते.

३. अचुंबित आत्मज्ञान:

“जयामाजि अचुंबित” याचा अर्थ असा आहे की हे आत्मज्ञान कोणत्याही बाह्य गोष्टींनी प्रभावित होत नाही. जसे सूर्य आकाशात असूनही ढगांमुळे लपतो, पण त्यावर ढगांचा काही परिणाम होत नाही, तसेच आत्मज्ञान हे कोणत्याही विकारांनी स्पर्शून दूषित होत नाही.

४. पूर्ण शांतता:

“शांति असे” हे अंतिम निष्कर्ष आहे. जेव्हा मनुष्याला आत्मज्ञान प्राप्त होते, तेव्हा तो संसाराच्या गोंधळात असूनही शांत राहतो. त्याचे मन द्वंद्वात अडकत नाही, आणि तो स्थिरबुद्धी होतो.

तात्त्विक महत्त्व:
ही ओवी स्पष्ट करते की आत्मज्ञान हेच अंतिम सत्य आहे.
साधकाने योग्य प्रयत्न आणि गुरुकृपेने आत्मज्ञान प्राप्त करावे.
हे ज्ञान एकदा मिळाल्यावर ते कोणत्याही सांसारिक गोष्टींनी प्रभावित होत नाही.
आत्मज्ञानाच्या स्थितीत शाश्वत शांती मिळते.

श्रीज्ञानेश्वर महाराज यांनी अत्यंत सोप्या आणि रसाळ शब्दांत वेदांतातील उच्च तत्त्वज्ञान या ओवीत स्पष्ट केले आहे. ही ओवी आत्मसाक्षात्काराच्या दिशेने वाटचाल करणाऱ्या प्रत्येक साधकासाठी अत्यंत प्रेरणादायी आहे.

गूढ स्वरूपाचे वर्णन

ज्ञानेश्वरीच्या या ओवीत संत ज्ञानेश्वर महाराज आत्मज्ञानाच्या गूढ स्वरूपाचे वर्णन करतात. आत्मज्ञान हा केवळ एक बौद्धिक विषय नाही, तर तो प्रत्यक्ष अनुभवाचा विषय आहे. “तयातेंचि गिंवसित” या शब्दांतून स्पष्ट होते की, आत्मज्ञानाचे प्रत्यक्ष अनुभूती घेतल्याशिवाय त्याची खरी ओळख होऊ शकत नाही. हे ज्ञान तर्काने मिळत नाही, तर ते साधनेच्या आणि अनुभूतीच्या मार्गानेच प्राप्त होते.

आत्मज्ञानाचा अनुभव

“हें ज्ञान पावे निश्चित” – आत्मज्ञान हे केवळ अनुमानावर किंवा ऐकीव माहितीवर अवलंबून नसते. जेव्हा साधक योग्य मार्गाने आत्मशुद्धी करतो, ध्यान-धारणा करतो, तेव्हा त्याला निश्चितपणे हे ज्ञान प्राप्त होते. हे केवळ बाह्य विश्वाच्या जाणिवेपुरते मर्यादित नसून, स्वतःच्या अस्तित्वाच्या गाभ्याशी जोडलेले असते.

“जयामाजि अचुंबित” – आत्मज्ञानाच्या स्थितीत पोहोचल्यावर साधक इतर कोणत्याही बाह्य अनुभवाच्या, सुखदुःखाच्या, द्वंद्वाच्या प्रभावाखाली राहत नाही. “अचुंबित” म्हणजेच अप्रभावित, अलिप्त. म्हणजेच, आत्मज्ञानी पुरुष बाह्य परिस्थितींनी विचलित होत नाही, कारण त्याची अंतरिक स्थिती पूर्णतः शांत आणि स्थिर असते.

“शांति असे” – आत्मज्ञानाच्या अनुभूतीत अखंड शांती असते. ही शांती केवळ बाह्य शांतता नव्हे, तर अंतरात्म्याची शांती आहे. हे ज्ञान प्राप्त झाल्यानंतर साधक मानसिक, बौद्धिक आणि भावनिक चंचलतेपासून मुक्त होतो. त्याच्यामध्ये स्थितप्रज्ञतेची भावना निर्माण होते आणि तो संसारात राहूनही त्याच्या बंधनांपासून मुक्त राहतो.

निष्कर्ष

ही ओवी आत्मज्ञानाची अनुभूती घेतलेल्या व्यक्तीच्या स्थितीचे सखोल वर्णन करते. आत्मज्ञानी पुरुष बाह्य गोष्टींनी प्रभावित न होता, अंतर्गत शांतीचा अनुभव घेतो. आत्मज्ञान हे केवळ ग्रंथांच्या अध्ययनाने प्राप्त होत नाही, तर प्रत्यक्ष अनुभूतीनेच त्याचा संपूर्ण बोध होतो. ज्ञानेश्वर महाराज येथे सांगतात की, आत्मज्ञान मिळवल्यावरच खरी शांतता आणि स्थैर्य प्राप्त होते.