उच्च आध्यात्मिक संकल्पनांचा एकत्रित संयोग

जय सोहंभाव हा अटकु । मोक्षसुखालागोनि रंकु ।
तयाचिये दिठीचा झणें कळंकु । लागेल तुझिया प्रेमा ।। ११५ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय सहावा

ओवीचा अर्थ – जे मी ब्रह्मआहे अशा बोधात अडकले आहेत व जे मोक्षसुखाकरिता दीन झाले आहेत, अशांच्या दृष्टीचा काळिमा तुझ्या प्रेमाला कदाचित लागेल.

ही ओवी संत ज्ञानेश्वरांच्या “ज्ञानेश्वरी”तील अतिशय गूढ आणि भावपूर्ण ओव्यांपैकी एक आहे. ती केवळ भक्तीच नाही तर अत्युच्च आध्यात्मिक सत्याचं दर्शन घडवते.

🕉️ 🧭 शब्दशः अर्थ:
जय सोहंभाव हा अटकु – “सोऽहं” हा भाव (मी तोच आहे — आत्मा आणि ब्रह्म एकच आहेत) — ज्याला हा आत्मदृष्टिकोन प्राप्त झाला आहे, तो त्या अवस्थेवर स्थिर झालेला आहे.
मोक्षसुखालागोनि रंकु – जो मोक्षसुखासाठी “रंक” (निर्विकार, गरीब, निरभिमानी) झाला आहे.
तयाचिये दिठीचा झणें कळंकु – त्याच्या दृष्टिकोनामुळे किंवा त्याच्या स्पर्शानेच (संपर्कात आल्यावरच),
लागेल तुझिया प्रेमा – तुला (श्रोता/साधकाला) खरा प्रेमा (ईश्वरप्रेम/आत्मप्रेम) प्राप्त होईल.

ही ओवी “सोऽहंभाव”, मोक्ष, आणि प्रेम या तीन उच्च आध्यात्मिक संकल्पनांचा एकत्रित संयोग आहे.

“सोऽहंभाव हा अटकु”
‘सोऽहं’ म्हणजे “तोच मी आहे” — ब्रह्म आणि आत्मा यांचा अभेदभाव ओळखणं. हा भाव म्हणजे आत्मज्ञान.
ज्ञानेश्वर म्हणतात, जो या भावात पूर्णपणे स्थिर झालेला आहे, जो ‘मी आणि तो’ असा द्वैतभास संपवून टाकतो, तो खरा ज्ञानी आहे.

“मोक्षसुखालागोनि रंकु”
मोक्ष ही अंतिम अवस्था आहे, पण तो मोक्ष मिळवण्यासाठी जेव्हा एखादी व्यक्ती सर्व अहंकार, लोभ, इच्छा बाजूला ठेवते, तेव्हा ती रंक (गरीब) होते — या अर्थानं की, अभिमानशून्य आणि रिकामी. इथे “रंक” हा शब्द आत्मिक नम्रतेचं प्रतीक आहे.

“तयाचिये दिठीचा झणें कळंकु”
असा ज्ञानी किंवा मुक्त पुरुष फक्त दृष्टिपथात आला, तरी त्याच्या तेजात, त्याच्या अनुभूतीच्या शक्तीत इतरांचंही अज्ञान जळून जाऊ शकतं. त्याचं दर्शन म्हणजे एक आध्यात्मिक झण — एक झटका — जो अंधार संपवतो.

“लागेल तुझिया प्रेमा”
आणि त्या झटक्याने, त्या दृष्टिकोनाने, तूही ईश्वरप्रेमाने भारावून जाशील. कारण असं प्रेम बाह्य नाही, तर आत्मिक असतं — शुद्ध, निरपेक्ष आणि ब्रह्माशी एकरूप होणारं.

🔥 सारांश:
ही ओवी सांगते की, ज्ञान आणि प्रेम यांची अनुभूती केवळ पुस्तकांतून मिळत नाही. ती अनुभवातून येते. विशेषतः अशा व्यक्तीच्या सहवासातून, ज्याने स्वतःला विसरून आत्मा आणि ब्रह्माच्या एकतेत स्थिरता प्राप्त केली आहे.

🌱 आधुनिक संदर्भात विचार:
आजच्या काळातही, वास्तविक आध्यात्मिक व्यक्तिमत्व कोण आहे हे ओळखायचं असेल, तर त्याच्या शब्दांपेक्षा त्याच्या “उपस्थितीचा प्रभाव” पहा. जो व्यक्ती आत्मज्ञानात स्थिर आहे, त्याचा सहवासच दुसऱ्याला प्रेम, शांती, आणि अंतःप्रेरणा देतो.