आत्मज्ञानाच्या शोधाचे महत्त्व ( एआय निर्मित लेख )

मी कवण केतुला । कवणाचा कैं जाहला ।
निरुती या करितां बोला । युगे गेंली ।। ६७ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय १० वा

ओवीचा अर्थ – मी कोण आहे, केवढा आहे. कोणापासून व केंव्हा उत्पन्न झालों, या गोष्टींचा निर्णय करण्यात किती एक युगें निघून गेली.

ही ओवी श्रीज्ञानेश्वर महाराजांनी भगवद्गीतेच्या दहाव्या अध्यायातील “विभूतीयोगा”वरील निरुपणात लिहिली आहे. यामध्ये आत्मज्ञान, अद्वैत, आणि ब्रह्मतत्त्व यांचा सखोल विचार मांडला आहे.

निरुपण:
“मी कवण केतुला”:
“मी कोण आहे?” या आत्मज्ञानाच्या मूलभूत प्रश्नाचा विचार येथे व्यक्त झाला आहे. हे अस्तित्व-शोधाचे प्रतीक आहे. “मी कोण आहे?” या प्रश्नाचे उत्तर देण्यासाठी साधकाने आपल्या स्वरूपाचा शोध घेतला पाहिजे.

“कवणाचा कैं जाहला”:
“मी कोणाचा झालो?” म्हणजेच “माझा आधार कोण?” हे विचारण्याचा हेतू आहे. आपण कोणाच्यातरी अधीन असतो की आपण स्वतंत्र आहोत, याचा शोध घ्यायचा आहे. हा प्रश्न आत्म्याच्या शाश्वत स्वरूपाची जाणीव करून देतो.

“निरुती या करितां बोला”:
निरुती म्हणजे नकारात्मकता किंवा संहाराचे रूप. साधकाने या नाश करणाऱ्या गोष्टींपासून मुक्त होऊन आत्मज्ञानाकडे जाणे आवश्यक आहे. ज्ञानेश्वर महाराज येथे सांगत आहेत की, संहारक शक्तींना दूर सारण्यासाठी आत्मज्ञान हवे.

“युगे गेंली”:
आत्मज्ञानाचा हा शोध कित्येक युगांपासून चालू आहे. शाश्वत सत्याच्या शोधात युगानुयुगे लागली तरी हा शोध थांबत नाही.

तात्त्विक अर्थ:
ही ओवी आत्मज्ञानाच्या शोधाचे महत्त्व पटवून देते. “मी कोण आहे?” याचा विचार हा केवळ वैयक्तिक स्तरावर नाही, तर विश्वाच्या स्तरावर आहे.
साधकाला मोह, अज्ञान, आणि अहंकार यांपासून मुक्त होऊन परमात्म्याशी एकरूप होण्याचा मार्ग सुचवला जातो.
श्रीज्ञानेश्वर महाराजांनी या ओवीतून आत्मतत्त्वाचा गहन विचार मांडून, प्रत्येक व्यक्तीने स्वतःच्या अस्तित्वाचा शोध घ्यावा आणि आत्मज्ञान प्राप्त करून मोक्ष प्राप्तीचा मार्ग शोधावा, हे सांगितले आहे.