🐘 ‘ओंकार’चा वावर आणि आपली वावटळ

🐘 ‘ओंकार’चा वावर आणि आपली वावटळ

(प्रकृतीचा प्रपंच – माणसाच्या अति हुशारीवर एक गमतीशीर पण विचार करायला लावणारा लेख)

“आमच्या गावात हत्ती आला बघा!” ही घोषणा ऐकली की आपला गावकरी अगदी बालपणीच्या मेळ्याच्या उत्साहात निघतो. मोबाइल चार्ज करून, सेल्फीचा कोन ठरवून आणि ‘स्टेटस’साठी तयार होऊन ! पण गंमत अशी की, हा ‘ओंकार’ हत्ती गावात पाहुणा म्हणून आला नव्हता, तो आला होता आपल्यामुळे.
कारण आपणच त्याचा जंगलातला संसार हिरावून घेतला आहे, आणि आता तो आपल्याच अंगणात, थोडं चिडलेला, थोडं भांबावलेला भटकतो आहे.

🌳 जंगलातून गावाकडे – ‘ओंकार’चा प्रवास

सावंतवाडी तालुक्यातील सातोसे, कास, मडुरा, रोणापाल, ओटवणे, विलवडे, भालावल, तांबोळी, डेगवे, वाफोली, इन्सुली, बांदा या सर्व गावांमध्ये ‘ओंकार’चे चाले सुरू आहेत. ‘चाले’ म्हणजेच फेरफटका नव्हे, हा त्याचा अधिकाराचा प्रदेश होता. फक्त आपल्याला ते विसरायला झालं.

एकेकाळी हत्तीच्या पायाखाली फुलांचा नव्हे, तर पानाफुलांचा गालिचा असायचा. आज त्या पायाखाली प्लास्टिकच्या पिशव्या आणि वायरिंगचे पाईप आले आहेत. ओंकार पाणी प्यायला नदीत उतरला तर त्याला मोटर पंपाचे पाईप भेटतात. म्हणजे त्याचं नशीब असं की – नदीत पाणी प्यायला गेलं तरी “करंट लागेल का?” याची काळजी घ्यावी लागते !

⚡ फटाके, फटाके आणि फेसबुक व्हिडिओ

७ नोव्हेंबरला सोशल मीडियावर एक व्हिडिओ व्हायरल झाला — तेरेखोल नदीपात्रात ओंकार उभा आहे आणि कुणीतरी फटाके फोडत आहे !
आता जरा विचार करा, हा प्रसंग कोणत्या युगात घडतोय ?
ज्या युगात आपण ‘मंगलयान’ पाठवलंय, एआयने बातम्या लिहायला सुरुवात केली आहे, आणि तरीही हत्तीला पळवण्यासाठी आपण फटाकेच फोडतोय !
हे म्हणजे “डॉक्टरांनी औषध सांगितलंय पण आपण आजीचं घरगुती उपाय वापरतोय” अशा थाटातलं विज्ञान आहे.

वनविभागानं मात्र शहाणपण दाखवलं, त्यांनी सांगितलं की फटाके पाण्यातून दूर वाजवले गेले,
हत्तीला इजा होऊ नये, म्हणूनच ते वाजवले गेले.
पण माणसाच्या नजरेतून मात्र तो ‘नाट्यमय क्षण’ फेसबुकसाठी कैद झाला. हत्तीच्या भीतीपेक्षा आपली पोस्ट किती ‘व्हायरल’ होईल याचीच आपल्याला काळजी राहिली.

🐾 हत्ती आला रे आला… पण माणूस कुठं चाललाय?

आपल्या पूर्वजांच्या काळात जंगल आणि माणूस यांचं नातं इतकं जिव्हाळ्याचं होतं की देवळात गणपतीची मूर्ती पाहून त्यांना खरा हत्ती आठवायचा.
आज उलटं झालंय — खरा हत्ती दिसला की आपण ‘जंगलातला दहशतवादी’ म्हणतो !

ओंकारच्या पायाखाली येणारी भातशेती ही त्याची चूक नाही — ती आपली विसरलेली सीमा आहे. आपण त्याच्या रानात वसाहती बांधल्या, रस्ते आखले, लाईटचे खांब उभे केले आणि मग म्हणतो, “हा हत्ती आमचं नुकसान करतो !”
अहो, त्याच्या जागी तुम्ही असता, तर तुम्ही सुद्धा फटाके वाजवले असते !

🔔 ‘वन्य’ म्हणजे काय, आणि ‘संवेदनशील’ कोण?

‘वन्य प्राणी’ हा शब्द ऐकल्यावर आपण जणू काही त्या प्राण्याला अपराधी ठरवतो. पण खरी गोष्ट अशी आहे की, ‘वन्य’ असणं म्हणजे तो निसर्गाशी प्रामाणिक असणं. माणूसच एकटा असा प्राणी आहे जो स्वतःचं वर्तन ‘अनैसर्गिक’ करूनही अभिमानाने सांगतो की “मी सुसंस्कृत आहे !”

हत्तीला भूक लागते, पाणी लागतं, मादीचा सुगंध घेतो, झाड मोडतो. हे सगळं त्याचं ‘जीवनशास्त्र’ आहे. पण आपण जेव्हा झाडं तोडतो, पाणी अडवतो, नदी वळवतो, आणि त्यावर ‘डेव्हलपमेंट प्रोजेक्ट’ लिहितो. तेव्हा कुणी म्हणतं का “माणूस हिंस्र झाला”?

🎭 कुतूहलाचं नाटक

ओंकार ज्या भागात दिसतो, तिथे लोकांची गर्दी होते. कोणाच्या हातात कॅमेरा, कोणाच्या हातात ड्रोन, कोणाच्या हातात ‘सेल्फी स्टिक’.
कुणी म्हणतं — “अरे थोडं जवळ जा, हत्ती छोटा दिसतोय!” हे बघून वाटतं की, आपण निसर्गाचं ‘रिअॅलिटी शो’ बनवलंय. एक काळ होता, जेव्हा लोक हत्ती पाहण्यासाठी मंदिरात आरती करत. आता आपण हत्ती पाहून “व्हिडिओ बनव रे, रील टाकायची आहे !” म्हणतो. निसर्गाचं प्रेक्षणालय आपण ‘कंटेंट फॅक्टरी’ बनवलंय.

🔥 फटाक्यांच्या आवाजात हरवलेली शांतता

वनविभाग सांगतो — “फटाके वापरले, पण काळजीपूर्वक.” ते खरं आहे. पण या काळजीची किंमत काय? निसर्गाला आवाजांनी घाबरवून आपण समाधान मानतो की आपण जबाबदार आहोत.

खरं तर आपल्या प्रत्येक कृतीतून एकच आवाज घुमतो, “हत्ती नाही, माणूसच निसर्गासाठी सर्वात मोठा धोका आहे.” आपण जंगलाचं वातावरण बदललं, प्राण्यांचे मार्ग बंद केले, आणि आता ‘संरक्षण’ शिकवतो. हे अगदी तसंच आहे जसं एखाद्या चोराने चोरी करून नंतर पोलिसांना सल्ला देणं. “तिजोरी मजबूत ठेवायला पाहिजे होती!”

🌿 ओंकार आणि आपण – सहअस्तित्वाची गोष्ट

‘ओंकार’ हा एक हत्ती नाही, तो एक प्रतिक आहे. निसर्गाच्या त्या आवाजाचं, जो आपण सतत दुर्लक्षित करतो. आपल्याला निसर्गाने अनेकदा सांगितलंय, “माझ्या हद्दीत अतिक्रमण करू नकोस.” पण आपण ऐकलं का?
आता हत्ती बोलतोय, पावलांच्या ठशात, मोडलेल्या झाडात, पिकांच्या चिरडण्यातून. त्याचा संदेश साधाच आहे. ‘माझी जागा माझ्याकडे ठेवा, मी तुमचं काही बिघडवणार नाही.’

🧠 प्रबोधनाचा अर्थ – हत्तीला नाही, माणसालाच शिकवण

लोकांना वाटतं ‘वन्यप्राणी प्रबोधन’ म्हणजे लोकांना सांगायचं “हत्तीपासून दूर रहा.” पण खरं प्रबोधन म्हणजे — “हत्तीच्या जगण्याचा हक्क ओळखा.”
प्रबोधन म्हणजे, मुलांना शिकवणं की जंगल म्हणजे फक्त सैरसपाटा नाही, तर तिथं प्रत्येक झाड, प्रत्येक आवाज ही एक जीवंत गोष्ट आहे. आपल्या गावात एखादा हत्ती येतो, तर तो ‘आपत्ती’ नाही, तो निसर्गाचा प्रतिसाद आहे. “तुम्ही माझ्या घरात आलात, आता मी तुमच्याकडे आलो.”

🌧️ हत्तीची आठवण, माणसाची विस्मृती

एक काळ असा होता की हत्ती आपल्या संस्कृतीचा भाग होता. तो देव होता, मित्र होता, रक्षक होता. आज आपण त्याला ‘त्रासदायक घटक’ म्हणतो. हीच आपली संस्कृती किती दिशाहीन झालीय याची खूण आहे. पण अजूनही वेळ गेलेली नाही. ओंकारसारख्या हत्तीचा सन्मान म्हणजे निसर्गाचा सन्मान. आपण जर त्याला फक्त ‘धोका’ न मानता ‘चेतावणी’ म्हणून पाहिलं, तर कदाचित जंगल आणि गाव पुन्हा मैत्रीत येऊ शकतील.

🌺 शेवटचा विचार – ‘ओंकारा’कडून एक पत्र

कल्पना करा — ओंकार आपल्याला पत्र लिहितोय :

“प्रिय माणसांनो,
मी तुमच्याशी भांडायला आलो नाही.
मी फक्त पाणी प्यायला आणि माझ्या वाटेने चालायला आलो.
पण तुम्ही माझ्या प्रत्येक पावलावर फोटो काढता, आवाज करता, फटाके फोडता.
मी घाबरतो, मग तुम्ही म्हणता – ‘हत्ती रागावला!’

मला तुमचं गाव नको, मला माझं जंगल द्या. तुमच्या दिव्यांचा आवाज नको, मला पावसाचा आवाज द्या. आणि हो — फटाके ठेवून द्या, तुमच्या सणांसाठी. माझ्या भीतीसाठी नाही.”

🌼 उपसंहार

‘ओंकार’ची गोष्ट ही केवळ हत्तीची नाही. ती आपल्या ‘विकासाच्या धुंदीत’ हरवलेल्या संवेदनांची आहे. वनविभागाने दाखवलेली संयमाची भूमिका प्रशंसनीय आहे, पण खरी जबाबदारी आपल्या प्रत्येक नागरिकावर आहे. वन्यहत्तीला नाही, तर माणसालाच आज प्रबोधनाची गरज आहे.
निसर्ग हा शत्रू नाही, तो आपल्या श्वासाचा भाग आहे. आणि आपण जर या ओंकाराचा आवाज नीट ऐकला, तर लक्षात येईल, तो रागाने नव्हे, तर आठवण करून देतोय : “मी इथे होतो, आहे, आणि तू राहशील तोपर्यंत राहीन — पण मला राहू दे.”