तोच खरा संन्यासी, तोच खरा योगी

ऐकें संन्यासी तोचि योगी । ऐसी एकवाक्यतेची जे जगीं ।
गुढी उभविली अनेगीं । शास्त्रांतरीं ।। ५२ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय सहावा

🕉️ शब्दशः अर्थ:
“ऐकें संन्यासी तोचि योगी” – जो खरा संन्यासी आहे, तोच खरा योगी आहे.
“अशी एकवाक्यतेची जे जगीं” – ही एकवाक्यता (एकत्वाची गोष्ट) जगभर मान्य आहे.
“गुढी उभविली अनेगीं शास्त्रांतरीं” – अनेक शास्त्रांमध्ये या तत्त्वाची गुढी (घोषणा, प्रतिष्ठा) उभारलेली आहे.

🌼 रसाळ व व्यापक निरूपण:
ज्ञानेश्वर माउली इथे एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि अद्वैताचा गाभा सांगत आहेत — संन्यास आणि योग हे दोन वेगवेगळे मार्ग नाहीत, तर ते एका सत्याचेच दोन रूपं आहेत.
माणूस जेंव्हा “संन्यास” हा शब्द ऐकतो, तेव्हा त्याच्या डोळ्यासमोर येतो एक साधू – वस्त्र परिधान केलेला, जंगलात राहणारा, संसार त्यागलेला. पण ज्ञानेश्वर सांगतात, खरा संन्यास म्हणजे वस्त्रधारणेत नाही, तर अंतःकरणाच्या विरक्तीत आहे. आणि खरा योग म्हणजे शरीराच्या आसनांत नाही, तर मनाच्या एकाग्रतेत आणि आत्म्याशी संलग्नतेत आहे.

🌟 ज्याने आसक्ती, मीपणा, वासना, मोह यांचा त्याग केला आहे — तो संन्यासी;
आणि ज्याचं मन परमेश्वराशी लीन झालं आहे — तो योगी.
दोघेही शेवटी एका तत्त्वाशी एकरूप होतात.

“अशी एकवाक्यतेची जे जगीं” – ज्ञानेश्वर सांगतात की, ही गोष्ट (की संन्यासी व योगी हे एकच आहेत) जगमान्य आहे. हे तत्वज्ञान केवळ गीतेतच नाही, तर उपनिषदं, योगशास्त्र, वेद, आणि विविध साधनामार्गांमध्येही स्पष्टपणे आढळते.

“गुढी उभविली अनेगीं शास्त्रांतरीं” – अनेक शास्त्रांनी याच तत्त्वाची गुढी उभारली आहे म्हणजेच याची प्रतिष्ठा केली आहे. जसं गुढीपाडव्याला आपण गुढी उभारतो – विजयाचं, प्रतिष्ठेचं, नवे पर्व सुरू होण्याचं प्रतीक; तसंच या संन्यास-योग एकात्मतेचं गुढी उभारून, शास्त्रांनी त्याचा जयघोष केलेला आहे.

🪔 आधुनिक संदर्भात:
आजच्या काळातही, कोणतंही बाह्य रूप (साधू-संत होणं) इतकं महत्त्वाचं नाही, जितकं अंतर्मनातली शुद्धता, शांतता आणि समत्वाची अवस्था. एखादा कॉर्पोरेट माणूस, जर त्याचं मन आसक्तीपासून मोकळं असेल, तोही योगमार्गी आहे. आणि एखादा साधू, जर अजूनही अहंकारात असेल, तर तो अजून खरा संन्यासी नाही.

✨ निष्कर्ष:
ही ओवी आपल्याला एक प्रगल्भ, पण अत्यंत साधं आणि अमूल्य तत्त्व शिकवते. सत्याचा शोध करणारा, आसक्तीपासून मुक्त झालेला, मनाच्या स्थिरतेत रमलेला — तोच खरा संन्यासी, तोच खरा योगी.

• 
  समर्थ रामदासांचे मठ तंत्रज्ञानाने जोडावेत