म्हणौनि आइकें पार्था । जया नैष्कर्म्यपदीं आस्था ।
तया उजित कर्म सर्वथा । त्याज्य नोहें ।। ५० ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय तिसरा
ओवीचा अर्थ – म्हणून अर्जुना ऐक, ज्याला नैष्कर्म्य स्थितीची तीव्र इच्छा आहे, त्यानें आपली विहित कर्मे टाकणे मुळीच योग्य होणार नाही.
ज्ञानेश्वरीच्या तिसऱ्या अध्यायातील ५०व्या ओवीत, संत ज्ञानेश्वरांनी कर्मयोगाचा महत्त्वाचा गाभा उलगडून सांगितला आहे. या ओवीतील प्रत्येक शब्द ज्ञानेश्वरांच्या आध्यात्मिक दृष्टीकोनाचा ठसा उमटवतो.
ओवीचा आशय
या ओवीत, श्रीकृष्ण अर्जुनाला कर्मयोगाचे तत्त्व समजावत आहेत. “नैष्कर्म्य” म्हणजे कर्मामध्ये गुंतून न राहता, कर्माचे फळ इच्छारहित होऊन केलेले कर्म. या अवस्थेत मनुष्य कर्म करत असतो, पण कर्माचे बंधन त्याला बाधत नाही.
श्रीकृष्ण म्हणतात की, “हे पार्था (अर्जुना), जर तुला नैष्कर्म्य म्हणजेच परमोच्च आध्यात्मिक स्थिती गाठायची असेल, तर योग्य कर्म करणे अत्यावश्यक आहे. कर्म करणं कधीही सोडू नकोस.” याचा अर्थ असा की नैष्कर्म्य अवस्थेत पोहोचण्यासाठी कर्माचाच आधार घ्यावा लागतो.
निरुपण
- “म्हणौनि आइकें पार्था”: येथे श्रीकृष्ण अर्जुनाला लक्षपूर्वक ऐकण्याचे आवाहन करत आहेत. ही ओवी कर्मयोगाच्या गहन तत्त्वज्ञानाचा सार आहे, ज्यामुळे अर्जुनाला त्याच्या कर्तव्याचे महत्त्व समजते.
- “जया नैष्कर्म्यपदीं आस्था”: नैष्कर्म्य म्हणजे कर्माच्या फळांपासून अलिप्त राहणे. परंतु याचा अर्थ निष्क्रियता किंवा आळशीपणा असा नाही. ज्ञानेश्वरांनी येथे स्पष्ट केले आहे की कर्म करत राहणे हीच नैष्कर्म्य साधण्याची प्रक्रिया आहे.
- “तया उजित कर्म सर्वथा”: योग्य आणि धर्मसापेक्ष कर्म करणे अनिवार्य आहे. जीवनातील प्रत्येक कृती योग्य रीतीने, नि:स्वार्थ बुद्धीने आणि परमेश्वराला अर्पण केल्याच्या भावनेने करावी.
- “त्याज्य नोहें”: कर्म हे सोडणे शक्य नाही. जर आपण कर्म सोडले, तर जीवनाचे नैसर्गिक प्रवाहच बिघडतील. म्हणूनच, कर्म त्याग न करता, त्याचे बंधनमुक्त होणे हे अधिक महत्त्वाचे आहे.
आध्यात्मिक दृष्टिकोन
ज्ञानेश्वरांनी या ओवीत कर्म आणि त्याग यामधील गहन नाते स्पष्ट केले आहे. ते सांगतात की, कर्माचे बंधन सोडूनही कर्म करणे म्हणजेच कर्मयोग. नैष्कर्म्य हे निष्क्रियतेतून मिळत नाही, तर नि:स्वार्थ कर्मातून प्राप्त होते.
व्यावहारिक उपयोग
या तत्त्वाचा जीवनातील अंमल असा की आपण कोणत्याही कर्माला टाळू नये. मनुष्याने आपले कर्तव्य निष्ठेने, समर्पणाने आणि अहंकारविरहितपणे करावे. फळाची अपेक्षा न ठेवता काम केल्यास मन:शांती लाभते, आणि साधनेच्या मार्गावर प्रगती होते.
निष्कर्ष
ही ओवी कर्मयोगाचे सार सांगते. आपले कर्म हीच साधना आहे. कर्म करताना मनुष्याने स्वार्थ, लोभ आणि अहंकार टाळून, परमेश्वराला अर्पण करण्याच्या भावनेने वागावे. अशा रीतीनेच नैष्कर्म्यपद प्राप्त होते. ज्ञानेश्वरांचे हे शब्द आजही जीवनाचे मार्गदर्शन करतात.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.