March 28, 2024
Kartoli Medicinal Plant article by Satish Kanwade
Home » करटोली (ओळख औषधी वनस्पतीची)
शेती पर्यावरण ग्रामीण विकास

करटोली (ओळख औषधी वनस्पतीची)

ओळख औषधी वनस्पतींची यामध्ये करटोली या वनस्पतीबद्दल माहिती…

– सतिश कानवडे

संस्थापक,
औषधी वनस्पती व आरोग्य पर्यटन केंद्र,
सावरचोळ, ता. संगमनेर, जि. नगर
मोबाईल – 9850139011,9834884804

वनस्पतीचे नाव- करटोली(कर्टीली)

शास्त्रीय नावमोमारडीका डायओयिका

कुळ कुकुरबिटेसी

वनस्पतीचे वर्णन

करटोलीचे वेल कोकण, मराठवाडा, विदर्भ, पश्चिम घाट, पश्चिम महाराष्ट्र याठिकाणी आढळतात. दक्षिण महाराष्ट्र, गुजरात याठिकाणी करटोलीची काही प्रमाणात शेतात लागवड करतात. या वेलींना कंद असतात. कंद बहु वर्षायु असून  ती औषधांत वापरतात.

खोड – नाजूक आधाराने वर चढणारे

पाने – साधी, एकाआड एक, रुंद, अंडाकृती, हृदयाकृती, ३-५ विभागीय, ३-१० सेमी लांब रुंद कडा दातेरी

फुले – पिवळी, नियमित एकलिंगी, नर व मादी फुले वेगवेगळी वेलींवर येतात. फुले पानांच्या बगलेतून एकाडी वर येतात. नर फुलाच्या देठाशी मोठा छेद असतो.

फळे – लांब गोलाकार, ५-७ सेमी लांब, फळांवर नाजूक काव्याचे आवरण, बिया अनेक तांबड्या गरात लगडलेल्या असतात.

उपयोग

ही वनस्पती कुकुरबिटेसी म्हणजेच भोपळ्याच्या कुळातील आहे. करटोलीला जून-ऑगस्ट महिन्यात फुले व त्यानंतर फळे तयार होतात. करटोलीच्या स्री जातीतील वेलाचे कंद औषधात वापरले जातात. कंद लंब गोलाकार पिवळट पांढरे असून, त्यावर गोल कंकणाकृती खुणा असतात व त्याची रुची तुरट असते.

  1. करटोली डोकेदुखी वर उत्तम औषध आहे. डोकेदुखीत पानांचा रस, मिरी,रक्तचंदन आणि नारळाचा रस एकत्र करून चोळतात.
  2. रर्क्तांशात  कंदाचे चूर्ण देतात कंदाचे चूर्ण व वंगभस्म मधुमेहात देतात. डोक्याचा वास, मुतखडा सर्व प्रकारची विषबाधा, हत्तीरोग या विकारात कंदाचा वापर करतात.
  3. करटोलीचे भाजलेले कंद मूळव्याधीचा रक्तस्राव थांबविण्यासाठी आणि आतड्यांच्या तक्रारींत उपयोगी आहे. कंद कफोत्सारक आणि थंडी वाजून येणाऱ्या तापात उपयुक्त आहे. पाने कामोत्तेजक, कृमिनाशक असून त्रिदोष, ताप. बद्धकोष्ठता, दमा, श्वासनलिका दाह, उचकी, मुळव्याध यावर गुणकारी आहे.
  4. याचे फळ कडू, उष्ण, संसर्गरक्षक, दीपक आणि थोडे विरेचक आहे. वात, कुष्ठरोग, मुत्रस्राव, प्रमेह व मधुमेहात करटोलीची फळे उपयुक्त आहेत.
  5. अति लाळ सुटणे, मळमळ, हृदयाचे त्रास  यावर गुणकारी आहे.
  6. रक्त रोग, डोळ्यांचे रोग, धावरे याविकारात करटोलीचा वापर करतात.
  7. फळांची भाजी कारल्यासारखी असून पावसाळ्याच्या अखेरीस हि भाजी बाजारात येते.
  8. हि भाजी रुचकर असून पोट साफ होण्यासाठी, यकृतातून पित्ताचा स्राव नीट होण्यासाठी उपयुक्त आहे.
  9. सर्दी, खोकला, ताप या पावसाळ्यातील विकारांवर हि भाजी गुणकारी आहे.
  10. त्वचारोग होऊ नये म्हणून हि भाजी अवश्य खावी.

Related posts

कृषी वैज्ञानिक दाभोळकरांचा प्रयोग परिवार

विज्ञान दृष्टीची गरज

फलसूचक कर्म…

Leave a Comment