बेल (ओळख औषधी वनस्पतीची)

ओळख औषधी वनस्पतींची यामध्ये  बेल या वनस्पतीबद्दल माहिती…

– सतिश कानवडे

संस्थापक,
औषधी वनस्पती व आरोग्य पर्यटन केंद्र,
सावरचोळ, ता. संगमनेर, जि. नगर
मोबाईल – 9850139011,9834884804

वनस्पतीचे नाव- बेल

वनस्पतीचे वर्णन–

हा रुटेसी वनस्पती कुळातील वृक्ष. महादेवाला अभिषेक करण्यासाठी याची पाने वापरतात. याची पाने मध्यम उंचीची १० ते १२ मीटर उंच वाढणारी असून फांद्यांना काटे असतात. फळे ही चेंडूच्या आकाराची असून त्याचा गर औषधी असून त्याचा वास उग्र असतो.

औषधी उपयोग-

बेल या वृक्षाच्या फळामध्ये मार्मोलोसीन नावाचे द्रव्य आहे. तर खोडामध्ये कोमैरीन व अम्बारोफेरीन नावाचे द्रव्य असते. पानामध्ये तेलसापस्रे सालीमध्ये वायफैग्रीम व मारमेसीन ही द्रव्ये आढळतात. बेलाची मुले ही त्रीदोशामुळे होणाऱ्या तापावर गुणकारी, मूत्रविकार, पाठीच्या कण्यातील वेदना, हृदयाची धडधड आदीसाठी लाभदायक. पाने ही पाचक, सार्क, वात आणि कफ यांचा नाश करतात. तसेच नेत्रविकार, बधिरता व त्वचेला येणारी सूज यासाठी गुणकारी. फुले तृष्णा, तमन व अतिसार आदी आजारात वापरतात. पक्व फळे गोड चवीची असून क्षुधावर्धक/शक्तिवर्धक त्रिदोषनाशक आहे. मेंदू आणि हृदयाच्या स्वास्थ्यासाठी फळातील गर अतिशय उपयोगी आहे.

हवामान व जमीन–

विविध हवामानाच्य प्रदेशात ही झाडे आढळतात. विशेषतः उत्तम निचरा होणाऱ्या पोयट्याच्या जमिनीत हमखास पाणी असणाऱ्या ठिकाणी बेलाची वाढ चांगली होते.

लागवड–

पिकलेली फळे गोळा करून टी फोडावीत. त्यातील गर धुवून बिया वेगळ्या करून सावलीत सुकवून हवाबंद डब्यात ठेवाव्यात. मे/जून महिन्यात पेरणी करावी. लागवड शक्यतो हलकासा पाउस/ढगाळ वातावरणात करावी.

मशागत–

दर तीन महिन्यांनी २५ ग्रॅम मिश्र खत द्यावे. वेळोवेळी पाणी द्यावे.

काढणी–

२५ ते ३० वर्षे उत्पन्न येते. फळातील गर औषधी असल्याने त्याचा मुरंबा/ स्वेरा बनवून साठवण करता येते.