जागतिक महिला दिन: समानतेच्या दिशेने एक पाऊल

जागतिक महिला दिन दरवर्षी ८ मार्च रोजी जगभरात साजरा केला जातो. हा दिवस महिलांच्या अधिकारांचे, योगदानाचे आणि त्यांच्या प्रगतीचे सन्मान करण्यासाठी समर्पित असतो. जागतिक पातळीवर महिला सक्षमीकरण, त्यांचे हक्क आणि सामाजिक तसेच आर्थिक क्षेत्रातील प्रगती याविषयी जनजागृती करण्यासाठी हा दिवस महत्त्वाचा मानला जातो. जागतिक महिला दिन हा दरवर्षी ८ मार्च रोजी साजरा केला जाणारा एक महत्त्वाचा दिवस आहे. हा दिवस स्त्रियांच्या सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक आणि राजकीय क्षेत्रातील योगदानाचा सन्मान करतो आणि स्त्रीसशक्तिकरणाच्या दिशेने प्रेरणा देतो. जगभरातील स्त्रियांच्या हक्कांची जाणीव निर्माण करणे, त्यांच्या समस्यांवर प्रकाश टाकणे आणि समानतेच्या संदेशाचा प्रसार करणे हे या दिवसाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

डॉ. सुनील दादा पाटील,
जयसिंगपूर – 416101, तालुका – शिरोळ, जिल्हा – कोल्हापूर

जागतिक महिला दिनाचा इतिहास -

जागतिक महिला दिनाचा उगम १९०८ साली न्यूयॉर्क शहरात झाला, जेव्हा सुमारे १५,००० महिला कमी कामाचे तास, चांगली मजुरी आणि मतदानाचा हक्क यासाठी रस्त्यावर उतरल्या होत्या. १९१० साली कोपेनहेगन येथे आयोजित आंतरराष्ट्रीय समाजवादी महिला परिषदेत क्लारा झेटकिन यांनी ८ मार्चला जागतिक महिला दिन म्हणून साजरा करण्याचा प्रस्ताव ठेवला. त्या दिवसापासून हा दिवस महिलांच्या हक्कांसाठी आणि समानतेसाठीच्या लढ्याचा प्रतीक बनला. जागतिक महिला दिन दरवर्षी ८ मार्च रोजी साजरा केला जातो. याची सुरुवात १९०८ मध्ये न्यूयॉर्क शहरात झालेल्या महिलांच्या आंदोलनाने झाली. या आंदोलनात महिलांनी कामाचे तास कमी करण्याची आणि समान हक्कांची मागणी केली होती. त्यानंतर, १९१० मध्ये जर्मनीमध्ये आंतरराष्ट्रीय महिला दिनाची कल्पना मांडण्यात आली आणि १९११ मध्ये पहिला जागतिक महिला दिन साजरा करण्यात आला. जागतिक महिला दिनाचा इतिहास २०व्या शतकाच्या सुरुवातीपर्यंत जातो. १९०८ मध्ये अमेरिकेतील न्यू यॉर्क शहरात स्त्रियांनी कामगार हक्कांसाठी आणि मतदानाच्या हक्कासाठी मोठ्या प्रमाणात आंदोलन केले. त्यानंतर १९१० मध्ये कोपेनहेगन येथे झालेल्या आंतरराष्ट्रीय महिला परिषदेत क्लारा झेटकिन या जर्मन समाजवादी नेत्यांनी जागतिक महिला दिन साजरा करण्याची कल्पना मांडली. १९११ मध्ये पहिल्यांदा ऑस्ट्रिया, डेन्मार्क, जर्मनी आणि स्वित्झर्लंडमध्ये हा दिवस साजरा झाला. १९७५ मध्ये संयुक्त राष्ट्रसंघाने अधिकृतपणे ८ मार्च हा दिवस जागतिक महिला दिन म्हणून घोषित केला.

महिलांचे योगदान –

जगभरातील विविध क्षेत्रांमध्ये महिलांनी आपल्या कार्याचा ठसा उमटवला आहे. शिक्षण, आरोग्य, विज्ञान, तंत्रज्ञान, राजकारण, कला आणि क्रीडा क्षेत्रात महिलांनी अपूर्व कामगिरी केली आहे. कल्पना चावला, मेरी कोम, इंदिरा गांधी, मलाला युसुफझाई, किरण बेदी यांसारख्या महिलांनी त्यांच्या क्षेत्रात प्रचंड यश मिळवले आहे आणि इतरांसाठी प्रेरणा दिली आहे. जागतिक महिला दिन हा महिलांच्या हक्कांसाठी आणि समानतेसाठी लढण्याचा दिवस आहे. आजही अनेक ठिकाणी महिलांना समान संधी मिळत नाहीत, त्यांच्यावर अत्याचार होतात. त्यामुळे या दिवसाचे महत्त्व अधिक आहे. हा दिवस महिलांच्या सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय प्रगतीचा उत्सव आहे. जागतिक महिला दिन हा केवळ एक सण नाही, तर तो स्त्रियांच्या संघर्षाचा आणि विजयाचा दिवस आहे. या दिवसाच्या निमित्ताने स्त्रियांच्या शिक्षण, आरोग्य, नोकरी, राजकारण आणि इतर क्षेत्रातील समानतेच्या गरजेवर भर दिला जातो. स्त्रियांना त्यांच्या हक्कांबद्दल जागरूक करणे, त्यांच्या समस्यांवर चर्चा करणे आणि समाजातील भेदभावाच्या प्रश्नांवर उपाययोजना शोधणे हे या दिवसाचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे.

आव्हाने आणि सक्षमीकरणाची गरज

महिला आजही अनेक आव्हानांना सामोरे जात आहेत. लैंगिक भेदभाव, समान संधींचा अभाव, कौटुंबिक आणि सामाजिक जबाबदार्‍यांचे ओझे यांसारख्या समस्या अनेक ठिकाणी अस्तित्वात आहेत. महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी शिक्षण, आर्थिक स्वावलंबन, आरोग्य सेवा आणि सामाजिक समर्थन या बाबींवर अधिक भर देण्याची गरज आहे. जागतिक महिला दिन जगभर विविध प्रकारे साजरा केला जातो. अनेक ठिकाणी महिलांचे कार्यक्रम आयोजित केले जातात, ज्यात त्यांची भाषणे, चर्चासत्रे आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम असतात. महिलांच्या क्षेत्रात उत्कृष्ट काम करणार्‍या महिलांचा गौरव केला जातो.

महिला दिनाचे महत्त्व –

महिला दिन साजरा करण्यामागील उद्दिष्ट म्हणजे महिलांना त्यांच्या हक्कांबद्दल जागरूक करणे आणि समाजात समानतेची भावना रुजवणे. या दिवशी विविध उपक्रम, चर्चासत्रे, रॅली आणि कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने कार्य करणार्‍या व्यक्ती व संघटनांचा गौरव केला जातो. आजही जगातील अनेक देशांमध्ये स्त्रियांना भेदभाव, हिंसा आणि असमानतेचा सामना करावा लागत आहे. शिक्षणाचा अभाव, बालविवाह, लैंगिक शोषण, आर्थिक असमानता अशा अनेक समस्या स्त्रियांच्या जगण्याला आव्हानात्मक बनवतात. म्हणूनच, स्त्रीसशक्तिकरणाची गरज निर्विवाद आहे. स्त्रियांना शिक्षित करणे, त्यांना आर्थिकदृष्ट्या स्वावलंबी बनवणे आणि त्यांच्या हक्कांबद्दल जागरूक करणे हे स्त्रीसशक्तिकरणाचे मुख्य घटक आहेत.

समानतेची दिशा –

‘समानता ही केवळ हक्काची नव्हे तर जबाबदारीची बाब आहे’ हे तत्व स्वीकारणे गरजेचे आहे. पुरुष आणि महिला यांच्यातील समानतेच्या दिशेने पाऊल उचलताना प्रत्येकाने सकारात्मक विचार व कृती करायला हवी. शिक्षण प्रणालीत लैंगिक समानतेचे महत्त्व समजावणे, कार्यस्थळी महिलांसाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करणे आणि महिलांच्या नेतृत्वाला प्रोत्साहन देणे ही या दिशेने सकारात्मक पावले ठरू शकतात.

महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी तंत्रज्ञानाची भूमिका –

तंत्रज्ञान हे महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी एक प्रभावी साधन ठरू शकते. डिजिटल शिक्षण, ऑनलाइन व्यवसायाच्या संधी आणि तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून आरोग्य सेवा या बाबी महिलांना आत्मनिर्भर बनवण्यास मदत करू शकतात. तसेच तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने महिलांना जागतिक व्यासपीठावर स्वतःची ओळख निर्माण करण्याची संधी मिळते. त्यामुळे तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करणे हे सक्षमीकरणासाठी महत्त्वाचे आहे.

स्त्रीसशक्तिकरण हेच खरे समाजसशक्तिकरण आहे. –

जागतिक महिला दिन हा केवळ उत्सवाचा दिवस नसून समानतेच्या दिशेने प्रेरणा देणारा एक प्रवास आहे. महिलांनी आपल्या हक्कांसाठी आणि स्वाभिमानासाठी पुढे येण्याची गरज आहे. समाजातील प्रत्येक घटकाने महिलांच्या सन्मानासाठी आणि सक्षमीकरणासाठी हातभार लावल्यासच खर्‍या अर्थाने महिला दिनाचे महत्त्व अधोरेखित होईल. दरवर्षी जागतिक महिला दिनाचा एक विषय असते. २०२५ या वर्षाचा विषय आहे ‘Embrace Equity’ (समतेचा स्वीकार). २०२५ या वर्षाचा विषय आणि त्याचा अर्थ आहे की, महिलांना समान संधी मिळाव्यात आणि त्यांच्यासोबत कोणताही भेदभाव होऊ नये. जागतिक महिला दिन हा महिलांसाठी खूप महत्त्वाचा दिवस आहे.

महिला दिन हा दिवस आपल्याला महिलांच्या हक्कांसाठी लढण्याची प्रेरणा देतो आणि त्यांना समान संधी देण्याची आठवण करून देतो. दरवर्षी जागतिक महिला दिनाच्या निमित्ताने एक विशिष्ट विषय निश्चित केला जातो. उदाहरणार्थ – २०२३ या वर्षाचा विषय ‘डिजिटल समानता: स्त्रियांसाठी तंत्रज्ञानाचा वापर’ होता. या विषयांद्वारे स्त्रियांना तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात समान संधी उपलब्ध करून देण्याचा प्रयत्न केला जातो. याशिवाय, स्त्रियांच्या आर्थिक स्वातंत्र्य, शिक्षणाचा अधिकार, लैंगिक हिंसेविरूद्ध लढा, आरोग्यसेवा आणि राजकीय सहभाग या विषयांवरही भर दिला जातो.जागतिक महिला दिन हा केवळ एक दिवस नाही, तर तो एक चळवळ आहे. हा दिवस आपल्याला स्त्रियांच्या संघर्षाची आठवण करून देतो आणि समानतेच्या भविष्यासाठी प्रेरणा देतो. प्रत्येक व्यक्तीच्या जबाबदारीवर जाणीव ठेवून आपण स्त्रीसशक्तिकरणाच्या दिशेने पाऊल टाकू शकतो. स्त्रियांना समान संधी आणि समान हक्क मिळावेत, यासाठी प्रयत्न करणे हेच जागतिक महिला दिनाचे खरे सार्थक आहे.