भारतातील शहरी भागातील महिलांना भेडसावणाऱ्या समस्यां अन् उपाय

शहरातल्या स्त्रियांच्या समस्या

वाढत्या जागतिकीरणानंतर आणि शहरीकरणानंतर ग्राम संस्कृती संपुष्टात येत चालली आहे. पूर्वीच्या गोष्टी, कहाणी, मालिका, चित्रपटांमध्ये पाहिलेले गाव,खेडे आता कमी पाहायला मिळते. सर्वच आधुनिकीकरणाच्या प्रभावाखाली असल्यामुळे, ग्रामीण आणि शहरी जीवन प्रणाली यात फार फरक आजकाल दिसून येत नाही. शहरीकरण झाले की त्याच्या फायद्याबरोबरच, सुख सोयींनीयुक्त अशा आरामदायी आयुष्याबरोबरच काही तोटे, काही अडचणी, काही आव्हानेही यांनाही आपल्याला तोंड द्यावे लागते. ही आव्हाने स्त्री पुरुष दोघांसाठी काही अंशी समान असली तरी मातृत्व, कौटुंबिक जबाबदारी, शारीरिक क्षमता या अनुषंगाने काहीशा असमांतर असलेल्या स्त्री जीवनाच्या बाजूने काही मुद्दे आजच्या लेखात नमूद केलेले आहेत.

प्रा. प्रज्ञा पंडित, ठाणे
मोबाईल – 9320441116
लेखिका – समीक्षक

वाढत्या शहरीकरणाच्या पार्श्वभूमीवर तेथील स्त्रियांना, महिलांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. भारतातील शहरी भागातील महिलांना भेडसावणाऱ्या समस्यांमध्ये या मुद्द्यांचा समावेश…

१. सुरक्षा –

महिलांना अनेकदा रस्त्यावर, सार्वजनिक वाहतूक आणि उद्यानांसारख्या सार्वजनिक ठिकाणी छेडछाड, विनयभंग आणि हिंसाचाराचा सामना करावा लागतो.

२. सुरक्षित सार्वजनिक वाहतुकीचा अभाव:

महिलांना सुरक्षित आणि विश्वासार्ह वाहतुकीच्या पर्यायांमध्ये प्रवास करण्यात अनेकदा अडचणी येतात. याबद्दलची अनेक दुर्दैवी उदाहरणे आपण बातम्यांमध्ये वाचतो, बघतो, ऐकतो. मानसिक रित्या दुर्बल असणारी स्त्री या सर्व घटना ऐकून खचून जाते आणि स्वतःच स्वतःच्या स्वातंत्र्यावर घाला घालते.

३. स्त्री पुरुष भेदभाव –

रोजगार, शिक्षण आणि गृहनिर्माण यासह शहरी जीवनातील विविध पैलूंमध्ये महिलांना अनेकदा भेदभावाचा सामना करावा लागतो.

नोकरी करणाऱ्या महिलांचे स्वातंत्र्य…

४. मर्यादित आर्थिक संधी:

वरवरचे चित्र कितीही आधुनिक दिसत असले तरी आजही महिलांना रोजगार, करिअर प्रगती आणि उद्योजकतेसाठी समान संधी मिळवण्यात झगडावे लागत आहे.

५. अपुर्‍या सार्वजनिक पायाभूत सुविधा:

पुरेशा सार्वजनिक स्वच्छतागृहांचा अभाव असल्यामुळे महिलांना अस्वस्थता, वैद्यकीय अडचणी यांना सामोरे जावे लागते आणि त्याचबरोबर सार्वजनिक जीवनात त्यांचा मर्यादित सहभाग असलेला बघायला मिळतो.

६. आरोग्यसेवेतील समस्या :

महिलांना दर्जेदार आरोग्य सेवा, गरोदरपणातील तपासणी, आवश्यक वैद्यकीय सेवा, प्रजनन विषयी अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते.

७. कौटुंबिक आणि सामाजिक नियम :

समाज कितीही पुढारला तरीही अनेक कुटुंबात पारंपरिक रूढी , परंपरा आणि सामाजिक अपेक्षांमुळे महिलांचे स्वातंत्र्य असून नसल्यासारखे असते. निर्णय घेण्याची शक्तीच सर्व कौटुंबिक बंधनामुळे नाहीशी झालेली अनेक स्त्रियांच्या बाबतीत बघायला मिळते.

८. घरगुती जबाबदाऱ्या:

घरातील कामे, मुलांची काळजी आणि नोकरी ह्या सर्व जबाबदाऱ्या सांभाळत , त्यात समतोल आणण्याचा प्रयत्न करत राहणे हे प्रचंड आव्हानात्मक असू शकते.

९. जागरूकता आणि समर्थनाचा अभाव:

अनेक महिलांना त्यांचे हक्क, उपलब्ध सहाय्य सेवा आणि लैंगिक असमानता आणि कौटुंबिक समस्या सोडवण्यासाठी उपलब्ध असलेल्या कायदेशीर उपायांबद्दल माहिती नसते.

एकल महिला नाही स्वतंत्र महिला

हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की प्रत्येक स्त्रिच्या बाबतीत तिची सामाजिक-आर्थिक स्थिती, जात, धर्म यासारख्या घटकांवर आधारित तिचे अनुभव, तिच्या समस्या, तिची आव्हाने यातही तफावत आढळते.

या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि शहरी भागात स्त्री पुरुष समानता आणि महिला सक्षमीकरणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी व्यक्ती, संस्था आणि सरकारकडून काळानुरूप योग्य ते बदल होत राहणे, नवनवीन उपक्रम तसेच योजना आखल्या जाणे आवश्यक आहे. शहरी भागातील महिलांचे प्रश्न कसे सोडवायचे यावर सर्व सामाजिक संस्था, शासन यांनी वेळोवेळी लक्ष देणे गरजेचे आहे.

शहरी भागातील महिलांच्या समस्या सोडवण्यासाठीचे उपाय…

१. रस्त्यावरील दिवे वाढवून, सार्वजनिक वाहतूक सुधारून आणि सुरक्षित जागा निर्माण करून महिलांच्या सुरक्षिततेला प्रोत्साहन देणे.
२. शिष्यवृत्ती, व्यावसायिक प्रशिक्षण आणि संवेदनशील धोरणांद्वारे महिलांना शिक्षण आणि नोकरीच्या संधींमध्ये प्रवेश वाढवणे.
३ लिंग-आधारित हिंसा कमी करण्यासाठी धोरणे लागू करणे जसे की कठोर कायद्याची अंमलबजावणी, जागरूकता मोहिमा इत्यादी.
४. शहरी नियोजन आणि निर्णय प्रक्रियेत महिलांच्या सहभागाला प्रोत्साहन देणे याकडेही लक्ष वेधले गेले पाहिजे.
५. प्रजनन आरोग्य सेवा आणि कुटुंब नियोजन पर्यायांसह स्वस्त आणि दर्जेदार आरोग्य सेवा प्रदान करणे.
६. आर्थिक सक्षमीकरणाला चालना देण्यासाठी महिला उद्योजक आणि व्यावसायिकांसाठी समर्थन देणे, त्यासंबंधी उपक्रम राबविले गेले पाहिजेत.
७. कामाच्या ठिकाणी कर्मचार्‍यांमध्ये महिलांचा सहभाग सक्षम करण्यासाठी परवडणाऱ्या आणि सुलभ बाल संगोपन सुविधा पुरवल्या गेल्या पाहिजेत.
८. शहरी भागातील महिलांसाठी तंत्रज्ञान आणि डिजिटल साक्षरता संबंधी उपक्रम आखणे.
९. उद्याने, मनोरंजन क्षेत्रे आणि सामुदायिक केंद्रांसह महिलांच्या गरजा पूर्ण करणाऱ्या सर्वसमावेशक आणि वैविध्यपूर्ण सार्वजनिक जागा निर्माण करणे.

हे उपाय प्रभावीपणे अंमलात आणले गेले तर शहरीकरण झालेल्या आजच्या जगात स्त्रियांची आव्हाने कमी होऊन त्यांचे आयुष्य सुकर आणि सुखकर होईल आणि खऱ्या अर्थाने शिक्षणाचा उपयोग झाल्याचे चित्र दिसून येईल हे निश्चित.

देहविक्रीसाठी हॉटेलवर बोलवलं अन्…