मग आणिकहि या योगातें । राजर्षि जाहले जाणते ।
परि तेथोनि आतां सांप्रतें । नेणिजे कोणी ।। १९ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय चौथा
ओवीचा अर्थ – मग आणखीहि ह्या निष्काम कर्मयोगाला जाणणारे राजर्षि पुढें होऊन गेले, पण तेंव्हापासून आतां हल्ली हा कोणालाहि ठाऊक नाही.
ही ओवी संत ज्ञानेश्वरांनी भगवद्गीतेच्या चौथ्या अध्यायातील “राजविद्या राजगुह्य योग” या संदर्भात लिहिलेली आहे. श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की, पूर्वी हे अतिशय पवित्र व गोपनीय असे ज्ञान, ज्याला ‘राजविद्या’ म्हटले जाते, राजर्षींना दिले गेले होते. परंतु आता हे ज्ञान लोप पावले आहे, कारण लोक त्याला योग्य प्रकारे आचरू शकले नाहीत.
शब्दशः अर्थ:
🔹 मग आणिकहि या योगातें – पूर्वी या योगमार्गाचा अभ्यास करणारे आणि त्याला अनुसरणारे अनेक होते.
🔹 राजर्षि जाहले जाणते – अनेक ज्ञानी राजर्षी (राजे असलेल्या ऋषी) या मार्गाने जाऊन आत्मसाक्षात्कार प्राप्त करून धन्य झाले.
🔹 परि तेथोनि आतां सांप्रतें – परंतु आता, या वर्तमान काळात हे ज्ञान आणि हा योगमार्ग तसेच टिकून राहिला नाही.
🔹 नेणिजे कोणी – आता कोणीही याच्या खरी तत्त्वे जाणून घेत नाही.
निरूपण:
या ओवीत संत ज्ञानेश्वरांनी एका महान तत्त्वज्ञानाची मांडणी केली आहे. प्राचीन काळात अनेक राजर्षींनी, म्हणजेच राजसत्ता आणि ऋषित्व यांचे समन्वय साधणाऱ्या ज्ञानी राजांनी, आत्मज्ञानाचा अभ्यास केला. त्यांचे जीवन आणि राज्य यज्ञमय होते, म्हणजेच त्यांनी कर्मयोग आणि ज्ञानयोग यांचा संगम साधून जीवन व्यतीत केले.
राजर्षी हे फक्त सांसारिक सत्ता चालवणारे नव्हते, तर ते योगसाधना करून आत्मज्ञान प्राप्त करणारे होते. त्यांनी भगवद्गीतेत सांगितलेल्या मार्गाचा अवलंब केला, त्यामुळेच त्यांना आत्मसाक्षात्कार प्राप्त झाला.
कालांतराने या ज्ञानाचा लोप का झाला ?
सांसारिक मोहांचा अतिरेक: लोकांनी भौतिक सुखांतच समाधान मानले आणि आत्मज्ञानाचा विचार मागे पडला.
सत्तेचा दुरुपयोग: प्राचीन काळातील राजर्षी न्यायी, भक्त आणि ज्ञानी होते, परंतु नंतरच्या काळात सत्ता विकृत होत गेली आणि आत्मज्ञानाच्या साधनेपेक्षा ऐहिक सुखालाच प्राधान्य मिळाले.
अधात्मिक अनास्था: ज्ञान आणि योग यांचे महत्त्व कमी झाले आणि बाह्य कर्मकांडांवर अधिक भर दिला जाऊ लागला.
सत्याचा विसर: लोकांनी स्वतःच्या अंतरात्म्यातील सत्य शोधण्याऐवजी बाह्य गोष्टींवर अवलंबून राहणे सुरू केले.
या ओवीचा आधुनिक काळातील संदेश:
ही ओवी आजच्या काळासाठीही अत्यंत महत्त्वाची आहे. आपण विज्ञान आणि तंत्रज्ञानात प्रगती केली असली तरी, आत्मज्ञान आणि अंतर्मुखता यांना दूर्लक्ष करतो आहोत. भगवद्गीतेचा गूढ व गहन अर्थ समजून घेण्याची वृत्ती कमी होत चालली आहे.
परंतु जर आपण प्राचीन राजर्षींप्रमाणेच आत्मज्ञान, साधना, कर्मयोग आणि भक्ति यांचा समतोल साधला, तर आपले जीवनही अधिक अर्थपूर्ण व शांतिमय होईल. म्हणूनच, संत ज्ञानेश्वर सुचवतात की, हा योगमार्ग समजून घेऊन त्याचे पुनरुज्जीवन करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष:
या ओवीतून संत ज्ञानेश्वर आपल्याला सूचित करतात की प्राचीन काळातील आत्मसाक्षात्काराचा मार्ग आज लोप पावत आहे. परंतु जो कोणी खऱ्या मनाने याचा अभ्यास करील, तो निश्चितच आत्मज्ञानाच्या दिशेने जाऊ शकतो. हे तत्त्वज्ञान कालातीत आहे आणि आजही आपल्या जीवनाला दिशा देण्यास समर्थ आहे.
“जो जाणतो, तो साधतो – आणि जो साधतो, तोच मुक्त होतो!”
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.