देखे उत्प्लवनासरिसा । पक्षी फळासि झोंबे जैसा ।
सांगे नरु केवीं तैसा । पावे वेगां ।। ४१ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय तिसरा
ओवीचा अर्थ – हे पाहा, ज्याप्रमाणें पक्षी उड्डाणाबरोबर फळाला बिलगतों त्याप्रमाणें मनुष्याला त्या वेगानें तें फळ कसें प्राप्त करून घेता येईल ? सांग बरें.
ज्ञानेश्वरीच्या तिसऱ्या अध्यायातील ही ४१वी ओवी आहे, ज्यामध्ये संत ज्ञानेश्वरांनी भगवद्गीतेतील कर्मयोगाचा सखोल अर्थ अत्यंत सुंदर आणि सहजतेने उलगडून सांगितला आहे. या ओवीत कर्मयोगाच्या तत्त्वांचे वर्णन रुपकाच्या साहाय्याने केले आहे.
ओवीचा भावार्थ:
या ओवीत संत ज्ञानेश्वरांनी सांगितले आहे की, एका पाण्याच्या तळ्यात जसे मासे उसळतात, तसेच प्रत्येक कर्म हे भगवंताच्या इच्छा किंवा नियतीने कार्यरत होते. मात्र, त्या कर्माच्या फळांवर पक्ष्याने झेप घ्यावी, तसेच मनुष्य कर्माच्या परिणामांवर आसक्त होऊ नये.
“सांगे नरु केवीं तैसा” या ओळीतून असा विचार स्पष्ट होतो की, जसे नद्या वेगाने वाहत राहतात, तशीच मानवाने कर्म करीत राहावे, मात्र त्याच्याशी बांधले जाऊ नये.
साधा अर्थ:
मनुष्याने आपले कार्य करणं हे स्वतःच्या जबाबदारीने पार पाडावं, परंतु त्या कार्याच्या फळांची चिंता करत बसू नये. जे काही घडते ते भगवंताच्या इच्छेनुसार घडत असते, म्हणून फळांवर आसक्ती ठेवणं टाळलं पाहिजे.
तात्त्विक विवेचन:
कर्मयोगाचा संदेश: कर्म करणे हेच माणसाचे कर्तव्य आहे; त्याचे फळ कसे असेल, याचा विचार न करता केवळ निष्काम कर्म करत राहावे.
उदाहरणांची सुंदरता: उत्प्लवन करणाऱ्या मास्यांप्रमाणे कर्म हे सतत प्रवाहित असते, आणि फळांवर झेप घेणारा पक्षी जसा तात्कालिक आनंद शोधतो, तसे फळांवर आसक्ती ठेवणे निरर्थक आहे.
निसर्गातील सौंदर्य: ज्ञानेश्वर महाराजांनी पाण्यातील मासे आणि नद्यांच्या प्रवाहाचे वर्णन करून, जगातील क्रियांचा परिपूर्ण गूढार्थ उलगडला आहे.
जीवनातील उपदेश:
मनुष्याने आपल्या जीवनातील प्रत्येक कर्माला एक साधना मानावी. कर्म करताना मनाला शांती ठेवावी, आसक्तीने त्या कर्मांवर झेप घेऊ नये. कर्म हे स्वतः भगवंताचं स्वरूप आहे, त्यामुळे कर्म करताना भगवंताचे ध्यान ठेवले की सर्व काही योग्यरितीने घडतं.
उपसंहार:
या ओवीतून ज्ञानेश्वरांनी गीतेतील कर्मयोगाचा अर्थ फारच सहजपणे उलगडून दिला आहे. निष्काम कर्म करण्याचा उपदेश आणि निसर्गातील उपमांचा साधलेला सुंदर मेळ या ओवीच्या महत्त्वाला अधोरेखित करतो.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.