कर्मयोगाच्या मार्गावर राहण्यासाठी मनाची स्थिरता आणि ईश्वरचिंतन गरजेचे
कां उचलिलें वायुवशें । चळे शुष्क पत्र जैसें ।
निचेष्ट आकाशें । परिभ्रमे ।। ६१ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय तिसरा
ओवीचा अर्थ – अथवा, वायूच्या सपाट्यांत सांपडून उंच उडालेलें वाळलेलें पान ज्याप्रमाणें आपण स्वतः हालचाल न करतां वायुवेगामुळें आकाशांत इकडे तिकडे फिरत असतें.
संदर्भ:
ही ओवी श्री ज्ञानेश्वर महाराजांच्या ज्ञानेश्वरी ग्रंथातील तिसऱ्या अध्यायातील आहे. येथे त्यांनी भगवद्गीतेतील कर्मयोगाच्या तत्त्वज्ञानाचे रसाळ वर्णन केले आहे. या ओवीत कर्मयोगाचे स्वरूप, अज्ञानाने व्याकुळ होणाऱ्या मनाची अवस्था, व ईश्वरप्राप्तीचा मार्ग स्पष्ट करण्यात आला आहे.
निरूपण:
१. वायुवशे उचलले जाणारे शुष्क पत्र:
ज्ञानेश्वर महाराज शुष्क पत्राची उपमा देऊन अशा मनुष्याची स्थिती स्पष्ट करतात, जो अज्ञानाच्या वाऱ्याने खेचला जातो. जसे वारा हलक्या, कोरड्या पानांना एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी फेकून देतो, तसेच अज्ञान, आसक्ती व मोह मनुष्याला एकाग्रता गमावून अस्थिर करतात. अशा मनुष्याला जीवनाच्या योग्य मार्गाचा ठाव लागत नाही, आणि तो सतत भ्रमिष्ट राहतो.
२. निचेष्ट आकाश:
“निचेष्ट आकाश” हा उल्लेख अशा मनुष्याच्या शून्य आणि स्थिरताहीन अवस्थेसाठी केला आहे. जसे आकाश निर्जीव, हलचालीशून्य आणि स्थिर आहे, तसेच अज्ञानी माणसाच्या अंतःकरणातील शांतता व स्थिरता हरवते. अशा व्यक्तीचे मन बाह्य परिस्थितीने सतत प्रभावित होत राहते, आणि त्याला जीवनाचा उद्देश कळत नाही.
३. परिभ्रमण:
“परिभ्रमे” म्हणजे भ्रमिष्ठ होणे, चक्रात अडकणे किंवा दिशाभूल होणे. शुष्क पत्रासारखी ही अवस्था असते, जिथे मनुष्य स्थैर्य गमावतो आणि कोणत्याही एका दिशेला प्रगती करू शकत नाही. जीवनातील निर्णय, कर्तव्ये आणि उद्दिष्टे यामध्येही त्याला गोंधळ वाटतो.
४. संदेश:
ज्ञानेश्वर महाराज येथे सांगतात की, कर्मयोगाच्या मार्गावर राहण्यासाठी मनाची स्थिरता आणि ईश्वरचिंतन गरजेचे आहे. मोह, आसक्ती आणि अज्ञानाच्या वाऱ्याला बळी पडल्यास मनुष्याचे जीवन निरर्थक होते. योग्य कर्मयोग, ध्यान व विवेक यांच्या साहाय्यानेच या भ्रमाचा नाश होतो, आणि खरा आत्मबोध प्राप्त होतो.
रसाळ अर्थ:
ही ओवी आपल्याला सांगते की जीवनात स्थिरता व उद्दिष्टाची आवश्यकता आहे. अज्ञानाचे वारे मनाला उधळवतात, आणि अशा स्थितीत जीवन दिशाहीन होते. मात्र, भगवद्गीतेच्या तत्त्वज्ञानावर आधार घेतल्यास आपण ईश्वरप्राप्तीचा खरा मार्ग शोधू शकतो. कर्मयोग, म्हणजेच निःस्वार्थी कर्म आणि त्याग, हेच जीवनाला स्थैर्य आणि शाश्वत शांती प्राप्त करून देतात.
तात्पर्य:
ईश्वरभक्ती, विवेकबुद्धी आणि निःस्वार्थ कर्म यांच्याशिवाय मनुष्य अज्ञानरूपी वाऱ्याने हलक्या पानासारखा उधळला जातो. स्थैर्यासाठी आणि शाश्वत आनंदासाठी भगवद्गीतेतील कर्मयोगाचा अवलंब करणे आवश्यक आहे.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.