आतां येचिविशीं पार्था । तुज सांगेन एकी मी कथा ।
जैं सृष्ट्यादि संस्था । ब्रह्मेनि केली ।। ८५ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय तिसरा
ओवीचा अर्थ – अर्जुना, याच संबंधाची तुला एक गोष्ट सांगतो, ब्रह्मदेवानें सृष्ट्यादि रचना जेंव्हा केली.
ही ओवी संत ज्ञानेश्वरांनी भगवद्गीतेच्या तिसऱ्या अध्यायातील कर्मयोगाच्या स्पष्टीकरणात लिहिली आहे. येथे भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला सृष्टीच्या निर्मितीविषयी एक अत्यंत महत्त्वाची कथा सांगण्याची तयारी दर्शवत आहेत.
रसाळ निरूपण:
“आतां येचिविशीं पार्था”
हे वाक्य अर्जुनाला उद्देशून आहे. पार्थ म्हणजे कुंतीपुत्र अर्जुन. श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की, “आता मी तुला एक फार महत्त्वाची गोष्ट सांगणार आहे, ज्यामुळे तू सृष्टीचा कार्यकारणभाव समजून घेऊ शकशील.” ‘येचिविशीं’ म्हणजे आता या प्रसंगी, याच विषयावर – म्हणजे कर्मयोग व सृष्टीच्या रचनेविषयी.
“तुज सांगेन एकी मी कथा”
येथे ‘कथा’ म्हणजे फक्त गोष्ट नव्हे, तर सृष्टीच्या गूढाचे, तिच्या व्यवस्थेचे, आणि ब्रह्मज्ञानाचे वर्णन आहे. भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगत आहेत की, “मी तुला सृष्टीच्या निर्मितीमागील तत्वज्ञान उलगडून सांगतो.” या वाक्यात गुरुकृपेचा महत्त्वपूर्ण संदेश आहे – शिष्याला सत्य ज्ञान सांगण्यासाठी गुरु नेहमी तयार असतो.
“जैं सृष्ट्यादि संस्था”
‘सृष्ट्यादि संस्था’ म्हणजे सृष्टीची सुरुवात, तिची रचना आणि तिच्या व्यवस्थेचा आरंभ. भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की, सृष्टीची निर्मिती ही केवळ एखाद्या घटना किंवा नैसर्गिक प्रक्रियेचा परिणाम नाही, तर ती एका दिव्य इच्छाशक्तीचा भाग आहे.
“ब्रह्मेनि केली”
येथे ‘ब्रह्म’ म्हणजे परमेश्वर किंवा विश्वाचे आद्य कारण. सृष्टीची रचना परमेश्वराने केली आहे, आणि ती विशिष्ट पद्धतीने नियोजित आहे. ही सृष्टी एक गतिमान प्रक्रिया आहे, जिथे प्रत्येक घटकाला स्वतःची भूमिका व उद्दिष्ट आहे.
विस्तारपूर्वक तात्त्विक अर्थ:
सृष्टीची निर्मिती ही फक्त भौतिक स्वरूपाची घटना नाही, तर ती परमेश्वराच्या संकल्पनेने प्रेरित आहे. या ओवीतून आपल्याला हे समजते की, परमेश्वर सृष्टीतील प्रत्येक गोष्टीचे मूळ आहे. कर्मयोगाचा मूलभूत आधारही याच ब्रह्मतत्त्वात आहे. परमेश्वराने सृष्टी निर्माण करून प्रत्येक जीवाला एक विशिष्ट भूमिका दिली आहे, आणि त्या भूमिकेचा विचार करूनच कर्म करावे, ही गीतेची शिकवण आहे.
श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगत आहेत की, या जगातील सर्व कृती, व्यवहार, आणि व्यवस्था ही परमात्म्याच्या नियमानुसार चालते. यात माणसाचे कर्मही महत्त्वाचे ठरते. सृष्टीतील प्रत्येक घटकाने आपल्या कर्तव्यात तत्पर राहून सृष्टीच्या कार्याला गती द्यायची आहे.
व्यावहारिक दृष्टिकोन:
या ओवीतून आपल्याला सृष्टीच्या नियमनाचा आदर करण्याची शिकवण मिळते. सृष्टीतील प्रत्येक गोष्ट एका उद्दिष्टानेच रचली आहे. आपणही आपल्या कर्मावर विश्वास ठेवून, त्यागभावनेने, ईश्वराच्या नियोजनात सहकार्य करायला हवे. कर्मयोगाचा अभ्यास करून आपण आपल्या जीवनाचा अर्थ शोधू शकतो आणि सृष्टीत आपले स्थान ठरवू शकतो.
निष्कर्ष:
ही ओवी केवळ सृष्टीच्या निर्मितीविषयी नसून, कर्मयोगाचा गहन तत्त्वज्ञानही आपल्याला शिकवते. संत ज्ञानेश्वर आपल्या रसाळ वाणीने या ओवीतून श्रीकृष्णाचे तत्वज्ञान आपल्यापर्यंत पोहोचवतात, ज्यामुळे आपल्या जीवनाला नवी दिशा मिळते.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.