अर्जुना तोचि योगी । विशेषिजे जो जगीं ।
म्हणोनि ऐसा होय यालागीं । म्हणिपे तूतें ।। ७५ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय तिसरा
ओवीचा अर्थ – अर्जुना, जगामध्यें ज्याचें विशेष वर्णंन केलें जातें, असा तोच योगी होय. या करिताच तूं असा हो, म्हणून मी तुला म्हणतो.
ज्ञानेश्वरीतील तिसऱ्या अध्यायातील ७५वी ओवी ही अत्यंत गूढ, परंतु तितकीच सुंदर आहे. या ओवीत, संत ज्ञानेश्वरांनी श्रीकृष्णाच्या भगवद्गीतेतील कर्मयोगाचा सार सांगताना अर्जुनाला योग्य मार्गदर्शन केले आहे. ओवीचं रसाळ निरूपण असं करता येईल:
ओवीचा शब्दार्थ:
“अर्जुना तोचि योगी” – हे अर्जुना, खरा योगी तोच आहे.
“विशेषिजे जो जगीं” – जो जगात विशेषपणे कर्म करतो, पण त्या कर्मात आसक्त होत नाही.
“म्हणोनि ऐसा होय यालागीं” – म्हणून तू असा योगी हो.
“म्हणिपे तूतें” – हे मी तुला सांगतो.
निरूपण:
या ओवीत अर्जुनाला कर्मयोग शिकवला जात आहे. श्रीकृष्ण म्हणतात की, खरा योगी तो आहे जो जगात वावरतो, कर्म करतो, पण त्या कर्माच्या बंधनात अडकत नाही. योग म्हणजे कर्माचा त्याग नाही, तर त्यात आसक्तीचा अभाव असावा.
अर्जुनाला सांगितले जाते की तो स्वतःही असेच कर्म करावे. अर्जुन हा एक योद्धा आहे, त्याला युद्ध करणे हा आपला धर्म (कर्तव्य) आहे. पण हे युद्ध स्वार्थासाठी किंवा रागद्वेषासाठी नसावे, तर धर्माच्या रक्षणासाठी असावे.
योगी होणे म्हणजे शरीराने आणि मनाने कर्म करताना आत्म्यात स्थित राहणे. कर्म करताना फळाच्या अपेक्षेपासून मुक्त होणे ही खरी योगाची ओळख आहे.
रसाळतेचा दृष्टिकोन:
ज्ञानेश्वरांची शैली रसाळ आहे, कारण ते फक्त तत्त्वज्ञान सांगत नाहीत तर आपल्या शब्दांत भक्ती, प्रेम, आणि कृपेची सरिता वाहवतात.
“अर्जुना तोचि योगी” हे सांगताना ज्ञानदेव अर्जुनाला खऱ्या योगाचा मूळ संदेश देत आहेत: कर्माला साधनेचा मार्ग बनव.
“विशेषिजे जो जगीं” या वाक्यातून त्यांनी एक साधक कसा असावा, याचं वर्णन केलं आहे – तो जगाच्या गदारोळात राहूनही परमशांतीत स्थिर असतो.
“म्हणोनि ऐसा होय यालागीं” यात एका गुरुची प्रामाणिकता दिसते. कृष्णाने अर्जुनाला आपलं कर्तव्य शिकवण्याचा प्रयत्न केला आहे.
आत्मीय विचार:
या ओवीतून जीवनाचं सार सांगितलं आहे. आपणही आपल्या रोजच्या जीवनात कर्म करीत असतो. परंतु त्या कर्माला आसक्ती नसेल तरच आपण खऱ्या अर्थाने योगी बनू शकतो.
ही ओवी फक्त अर्जुनासाठी नाही, तर प्रत्येक व्यक्तीसाठी आहे. ती सांगते की, जेव्हा आपण आत्मानंदात स्थिर होऊन कर्म करतो, तेव्हा जीवन खरं अर्थपूर्ण होतं.
उपसंहार:
संत ज्ञानेश्वरांनी या ओवीतून कर्मयोगाचं महत्त्व अतिशय साध्या पण गहन भाषेत उलगडून सांगितलं आहे. “योग” हा केवळ ध्यानधारणेचा मार्ग नसून, तो प्रत्येक कर्माला पवित्र आणि शुद्ध करण्याचा मार्ग आहे. म्हणूनच, या ओवीचं आचरणात उतरणं म्हणजे खऱ्या अर्थाने आध्यात्मिक जीवन जगणं.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.