म्हणोनि आइकें देवा । हा भावार्थु आतां न बोलावा ।
मज विवेकु सांगावा । मऱ्हाटा जी ।। १७ ।। ज्ञानेश्वरी अध्याय तिसरा
ओवीचा अर्थ – एवढ्याकरिता देवा, ऐक. हा उपदेश असा गूढार्थाने सांगू नकोस. महाराज, मला तो विचार माझ्या भाषेंत, मला समजेल तसा सोपा करून सांगावा.
ज्ञानेश्वरीतील तिसऱ्या अध्यायातील ही ओवी संत ज्ञानेश्वरांनी भगवद्गीतेच्या तात्त्विक अर्थाचे विशदकरण करताना मांडली आहे. या ओवीचा भावार्थ व रसाळ निरुपण असे:
भावार्थ:
या ओवीत संत ज्ञानेश्वर भगवंताला नम्रतेने विनवणी करत आहेत की, आता हे देवा, माझ्या वाणीने केवळ शब्दांचे बोल (भावार्थ) करणे उचित नाही. त्याऐवजी, तूच मला तत्त्वज्ञान समजावून सांग, जेणेकरून त्यामागील गूढार्थ माझ्या विवेकाने स्पष्ट होईल आणि सर्वांसाठी सहजपणे सांगता येईल.
रसाळ निरुपण:
आधारशक्तीची प्रार्थना:
संत ज्ञानेश्वर येथे स्वतःला एका नम्र सेवकाच्या भूमिकेत ठेवतात. ते मानतात की, भगवद्गीतेतील तत्त्वज्ञान मांडण्यासाठी स्वतःच्या बुद्धीपेक्षा भगवंताची कृपा आणि विवेक आवश्यक आहे.
विवेकाचे महत्त्व:
‘विवेक’ या शब्दाचा येथे खूप गहन अर्थ आहे. विवेक म्हणजे योग्य व अयोग्याचा भेद समजण्याची क्षमता. ज्ञानेश्वर म्हणतात की, केवळ शब्दांच्या पातळीवर अर्थ सांगण्यापेक्षा, गीतेच्या तत्त्वांचा सार विद्यमान विवेकाच्या साहाय्याने मिळायला हवा.
भाषेची मृदुता आणि सौंदर्य:
“मऱ्हाटा जी” या शब्दात ज्ञानेश्वरांच्या भाषेची रसाळता दिसून येते. त्यांचे तात्पर्य आहे की, भगवंताच्या कृपेने हा विवेक मी माझ्या मातृभाषेत (मराठीमध्ये) सहजसोप्या शब्दांत मांडू शकेन.
भगवंतावर अवलंबित्व:
या ओवीतून भक्तिभावाची झलक दिसते. जरी ज्ञानेश्वर स्वतः अती प्रज्ञावंत होते, तरी ते सगळ्या ज्ञानाचे खरे स्रोत भगवंतालाच मानतात.
सर्वांसाठी सुलभ मार्गदर्शन:
ज्ञानेश्वरांचे हे उद्दिष्ट आहे की, गीतेच्या गूढ अर्थाचा सुलभ उलगडा व्हावा आणि सर्वसामान्य जनतेलाही त्याचा लाभ व्हावा.
उपदेशाचा भाव:
या ओवीतून आपण हे शिकतो की, तत्त्वज्ञान वा कुठलेही ज्ञान मांडताना, शब्दांच्या आडाख्यात न अडकता, त्याचा खरा आशय विवेकाच्या आधाराने स्पष्ट करायला हवा. तसेच, उच्च ज्ञानासाठी नम्रता आणि भगवंतावर विश्वास ठेवणे आवश्यक आहे.
उदाहरण व जीवनाशी संबंध:
आजच्या काळातही या ओवीत दिलेला संदेश महत्त्वाचा आहे. आपण जेव्हा काही शिकतो किंवा शिकवतो, तेव्हा ते केवळ तोंडवळा न राहता, त्या ज्ञानाचा गाभा समजून इतरांना योग्य पद्धतीने समजावून सांगणे गरजेचे आहे.
निष्कर्ष:
ही ओवी ज्ञानेश्वरांच्या अध्यात्मिक भावनेचा आणि भगवंतावरील दृढ विश्वासाचा उत्तम नमुना आहे. ती आपल्याला विवेकशील होण्याचा आणि अध्यात्मिक उन्नतीसाठी नम्रतेची कास धरण्याचा संदेश देते.
Discover more from इये मराठीचिये नगरी
Subscribe to get the latest posts sent to your email.